ارائه دهنده:
دکتر امیر خواص
هیئت داوران:
دکتر محمدجواد توکلی
دبیر علمی:
حجت الاسلام دکتر محمدرضا اسدی
| پیوست | اندازه |
|---|---|
 147.pdf | 512.92 کیلوبایت |
زمان:
پنجشنبه, 3 تير, 1400 - 11:00 تا يكشنبه, 3 مرداد, 1400 - 13:45
مکان:
این جلسه به صورت آنلاین در سالن اندیشه برگزار می گردد
بسم الله الرحمن الرحیم
ارتباط دین و اخلاق و نقش آن در اسلامی سازی علوم انسانی از دیدگاه استاد علامه مصباح یزدی(رضوان الله تعالی علیه)
مقدمه
دین و اخلاق به عنوان دو حقیقتی که از آغاز خلقت، قرین انسان بودهاند در طول تاریخ تفکر، اندیشۀ انسان را به خود مشغول داشته است. اندیشمندان تا به امروز هم دربارۀ چیستی، حقیقت و هویت دین و اخلاق تأمل و اندیشه ورزی داشته و دارند و هم دربارۀ نسبت این دو.[1]مروری گذرا بر تاریخ این اندیشهورزی گواه روشنی بر کثرت نظریهپردازی در این موضوع است، تعدد و فراوانی تعریفهایی که از دین و اخلاق و بویژه از دین صورت گرفته و به تبع آن نظریه پردازی دربارۀ نسبت دین و اخلاق ما را با طیف گستردهای از نظریهها مواجه میکند، در یک سر این طیف کسانی معتقد به عینیت دین و اخلاق شده و در سر دیگر طیف کسانی دیگر مدعی تباین و دشمنی دین و اخلاق شدهاند و در میانۀ طیف نیز عالمانی باور به ارتباط این دو حقیقت دارند و البته در میزان و نوع تعامل و تأثیرگذاری و یا نیاز این دو به یکدیگر دیدگاههای متفاوتی را ارائه کردهاند و این داستان پردامنه که در فرهنگ اسلامی به صورتهای گوناگون مانند مسئلۀ حسن و قبح شرعی و عقلی و امثال آن رخ نموده است، هم چنان ادامه دارد.
آنچه در این پژوهش محور بحث است اولا تبیین دیدگاه استاد علامه دربارۀ نسبت دین و اخلاق است و ثانیا نشان دادن نقش اخلاق دینی در علوم انسانی و به تبع آن اسلامی سازی این علوم است. در جهت این اهداف نشان خواهیم داد علامۀ مصباح نه تنها دین و اخلاق را بریده از یکدیگر نمیدانند بلکه در یک نگاه بر اساس مبانی انسان شناختی(که توضیح خواهیم داد) اخلاق را جزئی از دین میدانند همانند تنۀ درخت که با کل درخت ارتباط ارگانیکی دارد.[2] در یک خوانش دیگر شاید بتوان مدعی شد که با توجه به تحلیل ایشان از مفاهیم و گزارههای اخلاقی که حاکی از روابط علّی و واقعی میان افعال اختیاری و کمال نهایی انسان است، ایشان امکان تحقق اخلاق بدون دین را پذیرفتهاند[3](البته چنین اخلاقی را کامل نمیدانند و آن را ناتوان از رساندن انسان به سعادت حقیقی میدانند[4]) به ارتباط و تعامل این دو حقیقت باور دارند یعنی چنین اخلاقی اگر بخواهد به مبانی عقلی وفادار باشد، گریزی ندارد جز این که در بخشهای متعددی از دین بهره ببرد. در هر دو صورت چه اخلاق را جزء دین بدانیم و چه قائل به تعامل و ارتباط میان دین و اخلاق شویم، دین و اخلاق دینی میتواند در سایر علوم انسانی نیز تأثیر گذار بوده و از جمله در اسلامی سازی علوم انسانی نقش ایفا کند. برای تحقق این مقصود دانش اقتصاد را به عنوان یک نمونه از علوم انسانی جهت اثبات مدعا برخواهیم رسید.
1. اندیشمندان، سرآغاز بحث از ارتباط دین و اخلاق را در میراث مکتوب فلسفی به پرسش سقراط از اثیفرون برمیگردانند که پرسید آیا چون عدالت خوب است خدا به آن فرمان داده یا چون خدا به عدالت فرمان داده عدالت خوب شده است؟ مجموعه آثارافلاطون، ج1 مکالمۀ اوثیفرون
1. مصباح یزدی، محمد تقی، فلسفۀ اخلاق ص186
2. همان ص 186
3. همان ص 184